Po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (np. w wyniku rozwodu), skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonania podziału. Umowa małżonków o częściowym podziale majątku wspólnego, którą małżonkowie zawarli przed ustanowieniem przez Sąd rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy jest ważna.

Powyższe rozważania są wynikiem podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 23 lutego 2018 roku, sygn. akt III CZP 103/17, wydanej w związku z przedstawionym przez Sąd Okręgowy zagadnieniem prawnym.

W 2010 r. ustanowiono między małżonkami rozdzielność majątkową. W 2015 r. Sąd pierwszej instancji dokonał podziału majątku wspólnego. Orzekając, Sąd uwzględnił stan majątku wspólnego w dniu ustania wspólności i wartość poszczególnych składników według cen w chwili orzekania. Nadto Sąd wskazał, że kwoty zgromadzone na rachunkach bankowych stanowiące składnik majątku wspólnego podlegały podziałowi umownemu dokonanemu przez uczestników w 2010 r., w związku z tym kwoty te nie podlegają podziałowi w toczącym się postępowaniu. Sąd przyznał, że podział umowny nastąpił przed wydaniem wyroku ustalającego rozdzielność majątkową, lecz wyrok miał skutek wsteczny od dnia poprzedzającego dokonanie podziału umownego.

Z powołanym orzeczeniem nie zgodzili się uczestnicy postępowania, składając apelację, a Sąd drugiej instancji powziął wątpliwości prawne, w związku z czym wystąpił do Sądu Najwyższego z pytaniem, czy w sprawie o podział majątku wspólnego ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według stanu tych przedmiotów na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej czy według stanu na dzień orzekania oraz czy umowa o częściowym podziale majątku wspólnego zawarta z naruszeniem zakazu wynikającego z art. 35 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego jest ważna, jeżeli następnie na mocy prawomocnego wyroku sądowego została orzeczona rozdzielność majątkowa z datą wsteczną obejmująca okres, w którym została zawarta umowa o podziale majątku wspólnego.

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji wskazując, że stan majątku wspólnego należy rozumieć jako przynależność określonych rzeczy i praw do tego majątku, a nie ich właściwości, tj. cech stanu technicznego. Wynika to z zasady aktualności orzekania wynikającej z art. 316 Kodeksu Postępowania Cywilnego, gdzie za chwilę miarodajną działu należy uznać czas dokonania działu, którym jest chwila orzekania. Sąd Najwyższy podkreślił, że wszelkie zmiany majątkowe, do których doszło między chwilą ustania wspólności, a chwila działu podlegają rozliczeniu, a następnie wyrównaniu w postaci spłat lub dopłat, a uwzględnienie chwili podziału majątku jest istotne również dlatego, że stan dzielonych przedmiotów zastany w chwili ustania wspólności różniłby się od stanu w momencie podziału.

Skutkiem powyższego Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału.

Nadto Sąd Najwyższy wskazał, że rozdzielność majątkowa ustanawiana przez Sąd powstaje z dniem orzeczonym w wyroku. To oznacza, że może to być dzień wcześniejszy niż wytoczenie powództwa, w szczególności, gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu. Retroaktywność takiego wyroku powoduje, że wspólność majątkowa w świetle prawa przestaje istnieć w dniu określonym przez Sąd. Skoro rozdzielność majątkowa w ocenie retrospektywnej w takim przypadku nie istniała, to czynność prawna zakazana lub niemożliwa w czasie w którym ona istnieje jest skuteczna z uwagi na brak obowiązywania zakazu albo przeszkód uniemożliwiających podjęcie tej czynności.

W związku z przedstawionymi rozważaniami Sąd najwyższy uchwalił, że umowa małżonków o częściowym podziale majątku wspólnego zawarta przed ustanowieniem przez Sąd rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy jest ważna.