Kapitał zakładowy w spółce kapitałowej i później wygenerowane w spółce środki mogą okazać się niewystarczające dla potrzeb spółki. Organy spółki stają przed wyborem dofinansowania ze źródeł zewnętrznych (np. kredyt bankowy) lub też od obecnych albo przyszłych wspólników. Zaznaczyć należy, że udziałowcy po początkowym wniesieniu wkładów na objęcie udziałów w kapitale zakładowym, nie mogą dokonywać dowolnych wpłat na konto spółki bez odpowiedniego tytułu (a do tego przyzwyczajeni są ci, którzy przekształcili działalność indywidualną w spółkę). W niniejszym artykule omawiamy trzy sposoby dokapitalizowania spółki ze  środków wspólników.

W granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału umowa spółki może umożliwiać zobowiązanie wspólników przez Zgromadzenie Wspólników do dopłat. Powinny być one nakładane i uiszczane równomiernie w  stosunku do udziałów. W sytuacji gdy zapis dotyczący wnoszenia dopłat nie został wprowadzony do umowy przy zakładaniu spółki, późniejsze jego dodanie jest możliwe, natomiast wymaga jednomyślnej zmiany umowy spółki. W celu realizacji przewidzianego w umowie obowiązku dokonania przez wspólników dopłat należy podjąć uchwałę bezwzględną większością głosów. Na marginesie zaznaczyć warto, że umowa spółki może przewidywać surowsze warunki powzięcia uchwały w sprawie dopłat.  Zaletą tego sposobu dofinansowania jest fakt, że wspólnicy mogą określić wysokość i terminy zrealizowania dopłat. Fakt dokonania dopłat nie wymaga zgłoszenia do KRS, a zarząd może wykorzystać środki w  zasadzie na dowolny cel. Co ważne, dopłaty nie zwiększają kapitału zakładowego spółki natomiast zwiększają fundusze własne spółki. Co do zasady, możliwy jest również zwrot dopłat  uwarunkowany uchwałą wspólników. Dokonanie dopłat opodatkowane jest podatkiem od czynności cywilnoprawnych (0,5 %). Dopłaty nie są oprocentowane.

Kolejnym sposobem dofinansowania spółki jest udzielenie pożyczki przez wspólnika. Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Zaletą tej instytucji jest możliwość szybkiego przeznaczenia tak uzyskanych środków na aktualną działalność spółki. Udzielenie pożyczki przez wspólnika, podobnie jak dopłaty nie wymaga zgłoszenia do rejestru KRS. Środki z tytułu pożyczki nie zwiększają kapitału zakładowego spółki. Umowa pożyczki powinna być sporządzona na piśmie, oprocentowana i udzielona na warunkach rynkowych, aby nie płacić podatku dochodowego od świadczeń nieodpłatnych. Udzielenie pożyczki spółce zwolnione jest z podatku od czynności cywilnoprawnych, ale z uwagi na to, że pożyczka jest oprocentowana zysk wspólnika z pożyczki jest opodatkowany podatkiem dochodowym od osób fizycznych (lub prawnych). Pożyczki może udzielić dowolny wspólnik, udzielenie pożyczki zazwyczaj nie wymaga uchwały Zgromadzenia Wspólników, wspólnika nie można też zmusić uchwałą do zawarcia umowy pożyczki.

Często – w sposób dopowiedziany lub niedopowiedziany – taka pożyczka wspólnika w praktyce przyjmuje formułę pożyczki podporządkowanej (subordinated loan), tzn. jest udzielana z zamysłem jej spłaty po uregulowaniu innych zobowiązań spółki. Bywa więc, że jest dla wspólnika obarczona dużym ryzykiem szczególnie w sytuacji, gdy ma charakter ratunkowy („albo pożyczam albo spółka upadnie”). Ale jednak pożyczka będzie spłacona przed wypłatą dywidendy, jeśli cel pożyczki (np. uzdrowienie finansów spółki) zostanie osiągnięty, co stanowi atut podatkowy.

Podwyższenie kapitału zakładowego stanowi kolejny sposób dofinansowania spółki. Jest to sformalizowana forma dofinansowania spółki i wymaga ujawnienia w rejestrze KRS. Podwyższenie kapitału zakładowego można zrealizować na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, które wskazują na maksymalną wysokość i termin podwyższenia. Natomiast w sytuacji gdy umowa spółki nie określa powyższych informacji, albo gdy podwyższenie dokonywane jest powyżej określonej kwoty – wymagana jest zmiana umowy spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego może polegać na ustanowieniu nowych udziałów lub na podwyższeniu ich wartości nominalnej. Do zrealizowania podwyższenia konieczna jest uchwała zgromadzenia wspólników oraz objęcie udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Objęcie udziałów może ono nastąpić za wkłady pieniężne lub niepieniężne. Zarząd może wykorzystać środki z chwilą podjęcia uchwały. Podwyższenie kapitału zakładowego podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych w wysokości 0,5% od kwoty podwyższenia.

Sposobem dofinansowania spółki z o.o. może być – jako element podwyższenia kapitału (lub założenia spółki) – objęcie udziału po wartości wyższej od wartości nominalnej, a wtedy wpłata nadwyżki księgowana jest w kapitale zapasowym jako tzw. agio. Zgodnie z  przepisami kodeksu spółek handlowych jest to nadwyżka uzyskana ze sprzedaży udziałów po cenie wyższej od nominalnej. Może pochodzić z wpłat jednego, kilku bądź wszystkich wspólników. Agio może zostać służyć jako pokrycie strat lub wydatków. Wspólnicy uchwałą rozstrzygają o użyciu kapitału. Warto zaznaczyć, że kapitał w formie agio jest neutralny podatkowo. Zgodnie z regulacjami prawa podatkowego podstawą opodatkowania jest wartość o którą zwiększono kapitał zakładowy, a nie kwota nadwyżki.

Powyższe sposoby to inwestycyjna szkoła podstawowa. Praktyka jest bogatsza i warto wspomnieć np. o tzw. finansowaniu mezzanine, bo to atrakcyjna formuła zarówno dla spółki, jak i inwestora. Teoretycznie to cała grupa różnego typu rozwiązań, które charakteryzują się tym, że:

• finansującym jest podmiot zewnętrzny, który staje się akcjonariuszem/wspólnikiem w trakcie finansowania;
• finansowanie ma charakter mieszany, tzn. inwestor obejmuje akcje/udziały, a równolegle udziela finansowania dłużnego;
• inwestycja jest zabezpieczona (np. zabezpieczenie rzeczowe);

Ciekawym podsposobem podwyższenia kapitału jest konwersja długu spółki na kapitał. Wierzyciel spółki, którym może być także wspólnik/akcjonariusz, obejmuje akcje/udziały, a zamiast fizycznego wniesienia kapitału dochodzi do potrącenia wierzytelności z tytułu wcześniejszego zobowiązania dłużnego z wierzytelnością z tytułu wniesienia kapitału w związku z obejmowaniem udziału/akcji. Konwersja może, ale nie musi, być przewidziana jako opcja już przy udzielaniu finansowania.

Często beneficjenta działalności spółki nie widać w korporacyjnych dokumentach spółki, a jednak w praktyce do inwestycji dochodzi. Tak dzieje się w dwóch grupach przypadków – gdy cichy wspólnik (z przyczyn prawnych lub zupełnie pozaprawnych) nie chce się ujawniać (spółka cicha, o niej więcej w innym artykule) albo gdy beneficjent jest kooperantem spółki i w nadziei na przyszłe znaczne lub/i długotrwałe benefity inwestuje w swoją działalność, ale z myślą o udzieleniu rabatu spółce – np. po atrakcyjnej cenie najmuje spółce powierzchnię biurową/magazynową lub po prostu ze zniżką świadczy usługi czy sprzedaje towar. Formalnie więc opisu tego finansowania nie powinno być w tym tekście, ponieważ finansującym nie jest osoba posiadająca status akcjonariusza/wspólnika (księgowy nota bene będzie spierał się czy mamy do czynienia w ogóle z dofinansowaniem). Praktycznie jednak wspólnik cichy czy wyżej opisany kooperant jest tak blisko związany ze spółką, że w kategoriach pozaprawnych moglibyśmy go nazwać „niemal wspólnikiem”, który de facto finansuje spółkę – bez tej inwestycji (bardziej wprost w spółkę w przypadku wspólnika cichego lub we własną nieruchomość czy linię produkcyjną w przypadku kooperanta) spółka często nie miałaby szans do rozwoju.