SN w odpowiedzi na pytanie sądu drugiej instancji stwierdził, że prawo do oddychania czystym powietrzem nie jest dobrem osobistym.

Uchwała SN została wydana na kanwie sprawy wszczętej przez mieszkańca Rybnika, który domagał się zadośćuczynienia od Skarbu Państwa za zanieczyszczenie smogiem. Pełnomocnik powoda zwracał uwagę, że obecność pyłu PM10 w Rybniku w latach 2014-2015 r. przekraczała ustalone normy przez ponad 1/3 roku. Oddziałuje to bezpośrednio na jakość życia mieszkańców. Powód w okresie jesienno-zimowym nie może wychodzić na spacer z dziećmi, swobodnie uprawiać sportu.

Rzecznik Praw Obywatelskich, który dołączył do postępowania wskazywał, że ochrona środowiska stanowi jedną z podstaw ustrojowych RP. Konstytucja nakłada na władze publiczne obowiązkiem prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne (art. 74 ust. 1 i 2). Ponadto zanieczyszczenie środowiska stanowi naruszenie art. 13 dyrektywy CAFE z 2008 r. (PE i Rady w sprawie jakości powietrza i czystego powietrza dla Europy), co potwierdził wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w którym Polska została uznana winną naruszenia unijnej dyrektywy.

SN przyjął jednak zawężający katalog dóbr osobistych, w którym nie znajduje się prawo do czystego powietrza. Zdaniem sędziów ochronie z art. 23 k.c. podlegają takie dobra jak zdrowie, wolność, prywatność, do których  naruszenia może prowadzić zły stan powietrza.

Jednakże w takim wypadku dochodzenie roszczeń przez mieszkańców terenów zmagających się z problemem smogu będzie znacznie trudniejsze. Wymaga bowiem wykazania szkody oraz związku przyczynowego między naruszeniem stanu zdrowia a działaniem bądź zaniechaniem konkretnego podmiotu. Nie jest również jasne kto w takiej sytuacji powinien ponosić odpowiedzialność – władza publiczna, która zaniechała odpowiednich inwestycji czy sąsiad, który używa niewłaściwego surowca?

Rzadko krytykujemy stanowiska Sądu Najwyższego, ale tym razem podzielamy poglądy krytyków. Użycie w treści art. 23 Kodeksu Cywilnego słów „w szczególności” oznacza, że katalog dóbr osobistych jest otwarty i prawo do życia w czystym powietrzu winno być uznane za dobro osobiste. Ochrona środowiska zyskuje znaczenie w XXI wieku, a coraz większe znaczenie dla komfortu życia ma niska emisja zanieczyszczeń czy hałasu i w mojej ocenie orzeczenie w praktyce zwalniające z odpowiedzialności podmioty władzy publicznej za zaniechania w przedmiocie ochrony środowiska jest szkodliwe. Mamy nadzieję, że presja społeczna i instytucji unijnych spowoduje zmianę nastawienia  wszystkich mających siedzibę w Warszawie władz w tym zakresie.