Instytucja siły wyższej jest definiowana w piśmiennictwie prawniczym jako zdarzenie niemożliwe do przewidzenia przy zawarciu umowy i niezależne od stron. Ponadto zdarzenie musi mieć taki charakter, iż strony nie mają możliwości przeciwstawienia się lub zapobiegnięcia skutkom zdarzenia.

 

Zaistnienie siły wyższej ma znaczenie dla odpowiedzialności stron umowy. Zgodnie
z przepisami kodeksu cywilnego wierzyciel nie może domagać się naprawienia szkody, która powstała na skutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada.
Do okoliczności zwalniających dłużnika z odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania należy zaliczyć również siłę wyższą. Oznacza
to, że dłużnik nie będzie obowiązany m.in. do zapłaty kar umownych za opóźnienie
w realizacji umowy.

 

Klauzula siły wyższej jest często zamieszczana w umowach, aby postanowić o wzajemnych zobowiązaniach stron, gdy spełnienie świadczenie jednej z nich stanie się niemożliwe.
Z reguły takie postanowienia będą obejmować zobowiązanie do podjęcia rokowań w celu ponownego określenia wzajemnych świadczeń z uwzględnieniem zaistniałej sytuacji
i dalszego wykonywania umowy, a także wprowadzać obowiązek niezwłocznego poinformowania drugiej strony o sile wyższej. Brak porozumienia może jednak skutkować zaangażowaniem sądu w rozwiązanie sporu i wykorzystaniem tzw. klauzuli rebus sic stantibus. Zgodnie z art. 351¹ k.c., jeżeli z powodu zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

 

Wojna na Ukrainie może być traktowana w kategoriach siły wyższej – część firm utraciła możliwość korzystania z podwykonawców ukraińskich i została pozbawiona zagranicznych dostaw. Wprowadzone sankcje mogą uniemożliwiać wykonanie umów,
w których zaangażowane są rosyjskie firmy. Wojna doprowadziła również
do znacznego zwiększenie cen surowców, co oddziałuje na zawarte kontrakty.

 

Jednak należy podkreślić, że konieczne jest wykazanie wpływu wojny
na realizację umowy. Wymaga to każdorazowej analizy konkretnego przypadku. Niespełnienie świadczenia musi być normalnym następstwem siły wyższej i zostać wykazane dowodami. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania musi mieć źródło w sile wyższej, a nie braku należytej staranności strony.