Przepisy zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (k.r.o.) jasno mówią, że nabyte udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez jednego z małżonków wchodzą w skład majątku wspólnego. Mimo wszystko, tylko jeden z nich jest wspólnikiem i wykonuje przysługujące mu z tego tytułu uprawnienia, jak np. nabycie lub sprzedaż udziałów w spółce. W takiej sytuacji, oddziałuje to na sytuację materialną obojga małżonków, tak więc, czy jeden z nich może nie zgodzić się i zakazać działań swojemu partnerowi odnośnie wykonywania jego praw z udziałów w spółce z o.o.?

Wejście nabytego udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością do majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej jest niepodważalne, m. in. dlatego, że zagwarantowano ochronę własności każdego z małżonków w Konstytucji RP. Dyskusja jednak powstaje, gdy tylko jeden z małżonków jest wspólnikiem i to on faktycznie wykonuje swoje prawa i obowiązki z tego tytułu, a druga strona w tym nie uczestniczy, nie są więc w pełni zabezpieczone jej interesy, ponieważ nie ma ona realnego wpływu na działania drugiego małżonka, które wpływają również na jej sytuację finansową.

Przede wszystkim, nie jest uregulowana na poziomie kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) prawnie sytuacja wykonywania prawa z udziałów wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków. Brak jest podstaw, aby na żądanie drugiego małżonka miał on roszczenie o przyjęcie go w poczet członków i zagwarantowanie mu takiego samego prawa do wykonywania uprawnień ze wspólnych udziałów jak małżonek, który zawierał ze spółką transakcję będącą źródłem nabycia tych udziałów. Nie można jednak narzucić spółce, aby ten małżonek stał się wspólnikiem. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 08.05.2019 r., o sygn. akt: V CSK 109/18, uznał, że skoro jeden z małżonków dokonał osobiście czynności nabycia udziałów w spółce z o.o., to za wspólnika tej spółki należy uznać wyłącznie jego, ponieważ tylko on wykonał przysługujące mu uprawnienia o charakterze korporacyjnym, o czym również mówią przepisy k.s.h.

Kwestia nabycia i objęcia praw udziałowych przez jednego z małżonków od lat budzi wątpliwości w doktrynie prawa, ponieważ występuje brak spójności pomiędzy regulacjami k.r.o. oraz k.s.h., przez co nie ma określonych wytycznych oraz granic co do poruszania się w tej kwestii. Należy więc odróżnić uprawnienia korporacyjne od majątkowych. To małżonek będący wspólnikiem spółki może tylko objąć lub zbyć udziały z majątku wspólnego i nie można mu w żaden sposób zabronić wykonywania przysługujących mu praw.

Należy pamiętać jednak, że małżonkowi nieuczestniczącemu w spółce przysługuje odpowiednia spłata z tytułu środków z majątku wspólnego zainwestowanych w uczestnictwo w tym podmiocie przez małżonka-wspólnika. Przypada mu również jako spadkobiercy dywidenda, jeżeli w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku małżonek uprawniony z udziałów nie żyje.

W przypadku śmierci małżonka-wspólnika jedna połowa udziałów przysługuje w związku z powyższym takim przypadku drugiemu małżonkowi, a druga połowa – spadkobiercom zgodnie z aktem poświadczenia dziedziczenia lub postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. W kontekście wpisu praw spadkobierców do KRS również występuje rozbieżność między praktyką referendarzy sądowych wynikającą po części z niedoskonałego formularza zgłoszenia zmian kręgu wspólników (formularz nie przewiduje wspólności udziałów), a także treści art. 184 k.s.h., który wspomina o współuprawnionych z udziałów. Efekt jest taki, że bez działu spadku – w zakresie udziałów w spółkach kapitałowych – KRS nie wpisuje zmian udziałowych prawdopodobnie wychodząc z założenia, że wszyscy spadkobiercy (w tym małżonek) są, w braku działu spadku, współuprawnieni do każdego z udziałów uprzednio zapisanych na rzecz spadkodawcy, a formularz nie przewiduje możliwości wpisu współuprawnienia. Z drugiej strony art. 22 ustawy o KRS nakazuje złożyć wniosek o wpis do KRS w terminie 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, a art. 24 ust. 1b przewiduje grzywnę za niedopełnienie tego obowiązku, dlatego nasza kancelaria rekomenduje przeprowadzanie działu spadku niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia.