Przy stwierdzeniu nieważności umowy kredytu frankowego powstaje problem wzajemnych rozliczeń między kredytobiorcą a bankiem. Sądy orzekają o wzajemnych obowiązkach stron według teorii salda lub teorii dwóch kondykcji. Niebagatelne znaczenie dla kredytobiorców ma fakt, która z nich stanie się podstawą rozstrzygnięcia. Dzisiaj przedstawiamy charakterystykę teorii salda.

Teoria salda opiera się na założeniu, iż pomimo stwierdzenia przez sąd nieważności umowy – powództwo o zapłatę ulega oddaleniu w całości lub części, w zależności od tego czy kredytobiorcy spłacili już więcej czy mniej tego co uzyskali od banku przy zawarciu umowy. W konsekwencji strony zostają zobowiązane do zwrotu świadczeń, które świadczyły w wykonaniu umowy w ramach postępowania wszczętego przez kredytobiorcę. Sąd zatem zestawia kwotę wypłaconego przez bank kapitału z sumą rat uiszczonych przez kredytobiorcę i dokonuje potrącenia. Kredytobiorcy zasądzona zostaje różnica między wypłaconym kredytem a sumą uiszczonych świadczeń. Jeżeli jednak kredytobiorca zapłacił mniej niż otrzymał, to powództwo podlega oddaleniu.

Teoria salda jest krytykowana jako niezgodna z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c. wskazuje raczej na jednostronne zobowiązanie). Ponadto potrącenie roszczeń, gdy bank nie zgłosił takiego zarzutu jest orzekaniem ponad żądanie. Niekorzystny dla kredytobiorców przy zastosowaniu teorii salda jest również fakt, ze sąd nie uwzględnia terminu przedawnienia dla roszczeń przysługujących instytucji kredytowej o zwrot wypłaconego kredytu.

Z korzyścią dla frankowiczów Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r. (co zostało również potwierdzone dzisiejszą uchwałą – sygn. akt III CZP 6/21) uznał, że brak jest prawnego uzasadnienia dla zastosowania teorii salda, a zatem kredytobiorcy przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia niezależnie od tego w jakiej części kredyt został spłacony. Nadal oczekujemy jednak uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN, która ma ostatecznie rozstrzygnąć zasadnicze kwestie dotyczące rozliczeń między stronami nieważnej umowy.